Lịch sử dân tộc Việt Nam mãi ghi đậm dấu ấn muôn đời của những anh hùng hào kiệt, nhà cách mạng tiền bối và những chiến sỹ cộng sản trung kiên, với phẩm chất cách mạng trong sáng, chí công vô tư, hy sinh quên mình vì lợi ích cách mạng Việt Nam. Để xây dựng, duy trì và lan tỏa đạo lý “ Uống nước nhớ nguồn”; Nhằm tôn vinh và tri ân những đóng góp to lớn của đồng chí Tô Hiệu đối với cách mạng Việt Nam; khẳng định vai trò lãnh đạo sáng suốt của Đảng, Bác Hồ và các đồng chí lãnh đạo tiền bối tiêu biểu trong sự nghiệp đấu tranh vì Độc lập – Tự do của dân tộc, vì lý tưởng cộng sản, vì hạnh phúc của nhân dân. Trong dịp kỷ niệm 110 năm ngày sinh đồng chí Tô Hiệu ( 1912 -2022), Chúng ta hãy cùng nhau ôn lại tiểu sử và quá trình hoạt động cách mạng của Liệt sỹ Tô Hiệu, người chiến sỹ cộng sản trung kiên, bản lĩnh chính trị kiên cường, quên mình vì lợi ích cách mạng; Qua đó, khẳng định công lao to lớn và nhân cách mẫu mực của đồng chí Tô Hiệu, là tấm gương sáng cho mọi thế hệ noi theo.
Đồng chí Tô Hiệu sinh năm 1912 tại thôn Xuân Cầu, xã Nghĩa Trụ, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên – mảnh đất giàu truyền thống văn hiến, quê hương của khởi nghĩa Bãi Sậy nổi danh trong cả nước. Là con trai út trong một gia đình nhà nho nghèo có truyền thống yêu nước, Ông được nuôi dạy trong một gia đình nền nếp, giác ngộ và tham gia hoạt động cách mạng từ khi còn nhỏ.
Phát huy truyền thống của quê hương và gia đình, Đồng chí Tô Hiệu hăng hái tham gia các phong trào yêu nước từ năm 14 tuổi, khi đang theo học tại trường Pháp – Việt ở thị xã Hải Dương, Tô Hiệu đã tham gia phong trào bãi khoá đòi tổ chức lễ truy điệu nhà yêu nước Phan Châu Trinh. Vì hoạt động này, nên mặc dù học rất giỏi, năm 1926 Tô Hiệu vẫn bị buộc thôi học. Phải rời trường, nhưng dấu ấn tinh thần yêu nước đã in đậm trong tinh thần Tô Hiệu, đây cũng là bước dấn thân hướng vào con đường cách mạng của Anh.
Từ năm 1927, Tô Hiệu lên Hà Nội ở với người anh cả là Tô Tu. Tại đây, ông vừa đi học, vừa tham gia các hoạt động cách mạng trong các tổ chức yêu nước. (Ông học Cao đẳng tiểu học ở trường Trí Tri Nay là trường Trung học cơ sở Nguyễn Du ở phố Hàng Quạt, Hà Nội. ) Qua thử thách, được kết nạp vào Học sinh Đoàn, một đoàn thể do Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên ở Hà Nội tổ chức. Cuối năm 1929 -1930, Tô Hiệu vào Sài Gòn hoạt động với anh trai là Tô Chấn, một lãnh tụ của Việt Nam Quốc dân Đảng. Ngày 25/8/1930, Tô Hiệu bị thực dân Pháp bắt, đến ngày 28/12/1930 bị đưa ra xét xử tại Tòa án Sài Gòn, kết án 4 năm tù, đày đi Côn Đảo. Tại nhà tù Côn Đảo, Tô Hiệu bị thực dân Pháp giam cầm và tra tấn rất dã man. Ông tham gia tổ chức vượt ngục nhưng không thành và bị địch phạt giam ở hầm xay lúa cùng với đồng chí Tôn Đức Thắng. Chế dộ nhà tù hà khắc đã làm Tô Hiệu bị lao phổi nặng, dù vậy ông vẫn kiên cường tham gia đấu tranh trong tù và tiếp tục tíc cực học tập lý luận, nhanh chóng giác ngộ cách mạng. và có bản lĩnh vững vàng.
Do sớm giác ngộ và tích cực tham gia hoạt động cách mạng, đồng chí Tô Hiệu được Chi bộ Nhà tù Côn Đảo bồi dưỡng, kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương cuối năm 1932, đây là bước chuyển quyết định và toàn diện của Tô Hiệu – từ một người yêu nước nhiệt thành trở thành một đảng viên cộng sản ưu tú, giàu nhiệt huyết, có bản lnhx chính trị vững vàng, sau đó giữ nhiều trọng trách trong Đảng.
Năm 1934, hết hạn tù Côn Đảo, ông trở về quê hương Xuân Cầu, Văn Giang. Mặc dù bị thưc dân pháp quản thúc nhưng đồng chí không chịu khuất phục, vừa tìm hiểu tình hình và gây dựng phong trào cách mạng ở quê hương, vừa tìm mọi cách vượt qua sự bao vây, phong tỏa của địch để bắt liên lạc với tổ chức Đảng tại Hà Nội, Hưng Yên, Hải Phòng…
Trong hai năm 1936 -1937, đồng chí Tô Hiệu cùng các đồng chí Nguyễn Văn Cừ, Hạ Bá Cang (Hoàng Quốc Việt), Đặng Xuân Khu (Trường Chinh) và nhiều đồng chí khác xây dựng lại hệ thống tổ chức đảng và chỉ đạo phong trào đấu tranh của quần chúng đòi dân sinh, dân chủ ở Hà Nội và vùng phụ cận.
Giữa tháng 5/1937, Xứ ủy lâm thời Bắc Kỳ đã được thành lập, đồng chí Tô Hiệu được bầu là Ủy viên Thường vụ Xứ ủy Bắc kỳ. Cuối tháng 11/1937, Đồng chí được cử làm Ủy viên Thường vụ Liên Xứ ủy Bắc Kỳ – Bắc Trung Kỳ
Từ cuối năm 1937 đến đầu năm 1938, đồng chí đã tiến hành nhiều chuyến đi tới Bắc Ninh, Hưng Yên, Hải Dương chăm lo công tác xây dựng cơ sở cách mạng, xây dựng tổ chức đảng ở các địa phương này.
Từ 1938 đến tháng 02/1939 được xứ ủy phân công phụ trách Khu ủy khu B ( bao gồm các tỉnh Duyên hải Bắc Bộ, Hải Dương, Hưng Yên và kiêm Bí thư Thành ủy Hải Phòng ). Đồng chí đã tích cực chỉ đạo, đưa phong trào cách mạng ở đây lên cao, gây nhiều tiếng vang mạnh mẽ trong và ngoài nước
Ngày 01/12/1939, đồng chí Tô Hiệu đến cơ sở in ở xóm thợ Thượng Lý (Hải Phòng) kiểm tra việc in truyền đơn tuyên truyền chuẩn bị cho cuộc đấu tranh mới thì bị địch bắt. Mặc dù kẻ thù đã tra tấn dã man, ra sức mua chuộc, nhưng không thể lay chuyển được ý chí cách mạng kiên cường của đồng chí Tô Hiệu. Cuối tháng 12/1939, chúng đã xử mức án 5 năm tù và đầu năm 1940 đày đồng chí đi Nhà tù Sơn La. Tại đây, đồng chí đã tích cực tham gia tổ chức những chiến sĩ cộng sản đấu tranh chống chế độ lao tù đế quốc. Con người cộng sản của Tô Hiệu càng tôi luyện và thể hiện nổi bật trong 4 năm bị giam cầm ở Nhà tù Sơn La, tên tuổi của ông được gắn liền với chi bộ nhà tù. Tại đây, ông bị thực dân Pháp coi là nhân vật cực kỳ nguy hiểm, lấy cớ ông bị lao phổi nặng lên biệt giam ở xà lim hình tam giác, diện tích chưa đầy 4m2 và cách ly hoàn toàn với các tù nhân khác. Mặc dù trong hoàn cảnh đó, nhưng kinh nghiệm hoạt động cách mạng và từng trải qua các lao tù, ông đã tìm cách liên lạc với các tù nhân chính trị và tham gia lãnh đạo đấu tranh.
Trung tuần tháng 02/1940, Ông đã cùng các đồng chí Nguyễn Lương Bằng, Trần Huy Liệu và một số đồng chí khác thành lập Chi bộ Nhà tù Sơn La, đồng chí Tô Hiệu được cử làm Chi ủy viên, kiêm Tổ trưởng tổ đảng. Tháng 5/1940, Đại hội Chi bộ bí mật được triệu tập, quyết định các chủ trương, đường lối,công tác cụ thể để lãnh đạo của hoạt động của tù nhân chống lại chế độ nhà tù hà khắc, bảo toàn lực lượng cách mạng. Tại Đại Hội đồng chí Tô Hiệu được bầu làm Bí thư Chi bộ.
Đến tháng 10/1941, đồng chí Tô Hiệu thôi không giữ chức Bí thư Chi bộ Nhà tù vì lý do sức khỏe, ( Đồng chí Trần Huy Liệu thay giữ chức Bí thư Chi bộ nhà tù), song đồng chí vẫn là cố vấn đặc biệt tin cậy của Chi ủy, tiếp tục thực hiện nhiệm vụ huấn luyện và tuyên truyền. Theo Đại Tướng Văn Tiến Dũng – người bạn tù của Tô Hiệu – kể lại: Tuy thể xác bị bệnh lao phổi tàn phá, nhưng đồng chí vẫn vượt lên bệnh tật, tổ chức công tác tuyên truyền cách mạng. Biến nhà tù đế quốc thành trường học cách mạng, mở các lớp học văn hóa, chính trị, quân sự, bồi dưỡng giảng viên, hướng dẫn các cuộc đấu tranh. Tinh thần hi sinh tận tụy vì Đảng, vì dân của anh có sức cuốn hút, thuyết phục cám hóa rất lớn. Đồng chí là người thấy, người anh được mọi người tin yêu cảm phục.
Cây đào mang tên Tô Hiệu bên vách đá nhà tù Sơn La
Có thể nói, Tô Hiệu chính là linh hồn của Chi bộ Nhà tù Sơn La. Từ khi chi bộ ra đời, các hoạt dộng cách mạng trong nhà tù đã có sự lãnh đạo tập trung, thống nhất, có phương hướng rõ ràng, có tổ chức và phương pháp lãnh đạo đúng đắn. Vì thế, đời sống của tù nhân được cải thiện rõ rệt, tổ chức được nhiều cuộc đấu tranh thắng lợi. Tuyên truyền cho binh lính và đồng bào địa phương hiểu về người cộng sản, từ đó yêu quý và bảo vệ những người cộng sản, bồi dưỡng nhiều cán bộ cho Đảng, đóng góp gieo mầm phong trào cách mạng cho tỉnh Sơn La. Đồng chí Nguyễn Văn Trân – cựu tù chính trị tại Nhà tù Sơn La – kể lại: Những thành công to lớn của Chi bộ Nhà tù Sơn La có sự đóng góp công đầu của dồng chí Tô Hiệu. Với bản lĩnh chính trị kiên cường, tinh thần trách nhiệm cao, rất nhạy cảm với cái đúng, cái sai, giải quyết công việc thận trong, chính xác, phẩm chất trong sáng, chí công vô tư, tận tụy hy sinh vì cách mạng. Đồng chí Tô Hiệu đúng là người con cộng sản mẫu mực, người lãnh đạo xuất sắc hiếm có.
Do chế độ hà khắc của nhà tù thực dân pháp và căn bệnh hiểm nghèo, đã cướp đi sinh mạng đồng chí Tô Hiệu vào hồi 10 giờ 15 phút, ngày 07/3/1944, đồng chí Tô Hiệu đã trút hơi thở cuối cùng tại Nhà tù Sơn La khi mới 32 tuổi và được an táng tại nghĩa trang Gốc Ổi (nghĩa trang Nhà tù Sơn La). Sự ra đi của ông là mất mát lớn, tổn thất nặng nề cho Chi bộ Nhà tù Sơn La và phong trào cách mạng Việt Nam. Ông mất đi để lại niềm tiếc thương vô hạn, sự khâm phục kính trọng của những đồng chí, bạn tù và dồng bào các dân tộc Sơn La.
Cuộc đời 32 năm tuy ngắn ngủi với 18 năm hoạt động cách mạng, quyết dấn thân và hy sinh vì độc lập của dân tộc, vì tự do và hạnh phúc của Nhân dân những cống hiến của ông cho phong trao cách mạng Việt Nam nói chung và phong trào cách mạng Sơn La nói riêng thì thật là to lớn. cuộc đời và sự nghiệp của đồng chí Tô Hiệu là một tấm gương sáng của một chiến sỹ tiên phong, người cộng sản kiên trung, một nhà lãnh đạo tài năng của Đảng ta.
Đại tướng Nguyễn Văn Dũng đã nói: Trong số trăm ngàn liệt sỹ đã hi sinh vì nước, vì dân, đồng chí Tô Hiệu nổi lên như một người mà chính sách khủng bố cực kỳ dã man của kẻ thù thực dân, đế quốc chẳng những không đè bẹp được ý chí cách mạng mà trái lại, nó trở lên như một thứ lửa vàng, hun đúc để trở thành gang thép.
Đồng chí Tô Hiệu mất đi, nhưng tấm gương về tinh thần và ý chí cách mạng vẫn chói sáng. Trong vách tường đá của nhà tù, cây đào mang tên Tô Hiệu vẫn mãi xanh tươi, đó là biêu tượng cho tinh thần bất khuất của những người tù cộng sản, cho sức sống mãnh liệt của cách mạng Việt Nam. Đó cũng là lời nhắc nhở hậu thế rằng: mùa xuân nhân loại – chủ nghĩa cộng sản nhất định sẽ khai hoa hết trái trên đất nước Việt Nam thân yêu. Để ghi nhớ công lao to lớn của ông, sau khi cách mạng thành công, nhiều địa danh tại Sơn La cũng như trong nước được mang tên người anh hùng liệt sỹ Tô Hiệu.
Kỷ niệm 110 năm Ngày sinh của đồng chí Tô Hiệu (1912 – 2022), người cộng sản kiên cường, bất khuất, trọn đời chiến đấu, hy sinh vì sự nghiệp cách mạng của Đảng, vì độc lập tự do của dân tộc, hạnh phúc của Nhân dân là dịp để chúng ta ôn lại cuộc đời hoạt động và những cống hiến to lớn của đồng chí đối với Đảng và cách mạng Việt Nam. Qua đó tuyên truyền, giáo dục về chủ nghĩa yêu nước, tấm gương đạo đức cách mạng sáng ngời của các thế hệ cách mạng tiền bối, để các thế hệ hôm nay học tập, noi theo. Dưới ánh sáng của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng Cộng sản Việt Nam. Chúng ta tin tưởng rằng sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta nhất định thành công. Tuy nhiên, sự nghiệp cách mạng vĩ đại đó của dân tộc cũng đòi hỏi chúng ta phải phát huy cao độ chủ nghĩa yêu nước của toàn dân; sự tiên phong, gương mẫu của những người cộng sản với một ý chí và quyết tâm vô cùng to lớn; sự đoàn kết một lòng, dám nghĩ, dám làm của toàn đảng, toàn dân. Chúng ta có thể tìm thấy giá trị tinh thần tiên phong đó ở tấm gương người cộng sản kiên trung Tô Hiệu để lãnh đạo đưa công cuộc đổi mới, xây dựng đất nước do Đảng ta khởi xướng đi đến thành công./.
Đại Nghĩa (Trung tâm TT&VH) – Trích nguồn: Đề cương tuyên truyền Ban Tuyên giáo Trung ương